|
Dengelenmiş Merdivenler
1. Giriş
Ülkemizde dengelenmiş merdivenler, şimdiye kadar kaçış yolu olarak kullanılabilmekteydi. Ancak, Bakanlar Kurulu’nun 10.08.2009 gün ve 2009/15316 sayılı kararı ile Resmi Gazete’nin 9.09.2009 gün ve 27344 sayılı sayısında yayınlanan, “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”te dengelenmiş merdivenlerinin kaçış yolu olarak kullanılmasına sınırlama getirilmiştir. Yönetmeliğin 41. maddesinin üçüncü fıkrası ile bina yüksekliği 15.50 m’den fazla ise veya bir kattaki kullanıcı sayısı 100 kişiden fazla olan binalarda dengelenmiş kaçış merdivenlerine izin verilmemektedir.
Düz merdivenlerin yapılamadığı yerlerde ve kullanım alanının artırılmasının düşünüldüğü mahallerde, dengelenmiş merdivenlere ve dairesel merdivenlere sık rastlanmaktadır. Özellikle mevcut binalarda, çok yüksek binalarda bile dengelenmiş pervane kanatlı merdivenler bulunmaktadır. İnsanlar merdivenlerden çıkarken, ayakkabının topuğu ve burnu basamağın ortasında aşınma yapar. Merdiven inilirken önce ayakkabının burnu değdikten sonra insanın ağırlığı öndeki ayağa aktarılır. Hızlı inişlerde, basamağın uzunluğuna bağlı olarak, ayak bazen basamağın ucuna gelir. Dengelenmiş basamaklı merdivenlerde, basamak boyutları merkezden dışa doğru genişlediği için, kullanıcılar merdivenin kendileri için rahat olan kısmını tercih ederler ve küpeşteye yakın olmaya çalışırlar.
|
Acil durumda merdivenden inen kişiler, küpeşteden tutunarak inerken basamak genişliğinin değiştiğinin farkına varmazlar. Basamak genişliğinin aniden değişimi nedeniyle tökezlerler. Özellikle merdivendeki insan yoğunluğunun fazla olduğu durumlarda, dengelenmiş merdivenlerin kullanımı tehlikeli duruma gelir. Bu nedenle yönetmeliklerde dengelenmiş merdivenlerin yapımı sınırlandırılmıştır.
Yangın ve duman geçişinin önlenmesi için kullanılan damperler fonksiyonlarına, tasarım tiplerine, kullanım yerlerine ve malzemelerine göre sınıflandırılır.
2. Dengelenmiş (Balansmanlı) Merdivenler
Düz ve dönüşlü merdivenlerin basamak ve rıhtlarının doğrultuları merdiven boyu ya da çıkış hattına dik olarak çizilir. Döner merdivenlerin rıht çizgileri ise çıkış hattı üzerinde basamak genişlikleri eşit olarak alınıp bu noktaların merdiven dairesi merkeziyle birleştirilmesi yoluyla çizilir. Çeyrek ya da yarım dönüşlü merdivenlerin köşelere ve dönüş noktalarına gelen kısımlarında rıht doğrultuları “Merdiven Dengelendirilmesi” adı verilen özel grafik yöntemlerle çizilmektedir. Yükseklik ve basamak sayısı az olan merdivenlerde basamakların tamamı, yüksekliği ve basamak sayısı fazla olanlarda da en az 8 basamağı dengelendirmek gerekmektedir.
NFPA 101’e göre dengelenmiş merdivenlerin basamak genişliği en dar yerinde 15 cm’den küçük olamaz ve dar kenarından 30.5 cm uzaklıktaki genişliği 28 cm’den az olamaz. NFPA 101 standardında dengelenmiş merdivenlere topluma açık yapıalrda kullanıcı kişi sayısı ile sınırlama getirilmiş ve kullanıcı sayısının 10 kişiden az olması durumu için müsaade edilmiştir.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi İmar Yönetmeliği’ne göre, balansmanlı merdivenlerde, kova kenarında asgari basamak genişliği 10 cm olmalı, bu genişlik basamak ortasında 29 cm’den aşağı düşmemelidir. Buna göre basamağın geniş kenarı en az 44 cm olmaktadır.
Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik’te, dengelenmiş merdivenlere bina yüksekliği 15.50 m’den küçük ise ve bir kattaki kişi sayısı 100 kişiden az ise izin verilmektedir. Oysa, bina yüksekliği yerine dairesel merdivenlerde olduğu gibi merdiven yüksekliğinin esas alınması daha uygun olurdu.
3. Dairesel Merdivenler
3.1. Yeni Binalarda Dairesel Merdivenler
Yönetmeliklerde yeni binalarda yapılacak dairesel merdivenler için çok sayıda sınırlama getirilmiştir. Herşeyden önce, bir kattaki kullanıcı sayısı 25 kişiden fazla ise dairesel merdivenlerin yapımı yasaklanmıştır. Şayet bir kattaki kullanıcı sayısı 25 kişiden az ise, en fazla 9.5 m yüksekliğinde dairesel merdiven yapılmasına müsaade edilmektedir. Başka bir deyişle yeni binalar üç kattan fazla ise dairesel merdivenlere izin verilmemektedir.
Dairesel merdivenler; yanmaz malzemeden yapılmaları ve yeni binalarda en az 100 cm genişlikte olmaları durumunda herhangi bir kattan, ara kattan veya balkonlardan zorunlu çıkış olarak kullanılabilmekte, belirtilen şartları sağlamayan dairesel merdivenler zorunlu çıkış olarak kullanılamamaktadır.
Dairesel merdivenin basamak genişliği 25 cm olduğu noktadan itibaren merdiven genişliğinin en az 100 cm olması gerekmektedir. Genişliğin kova merkezinden itibaren olmadığına dikkat edilmelidir. Rahatlıkla inilebilmesi için basamak genişliği uygun olmalıdır. Ayrıca basamak genişliğinin en çok 50 cm mesafede 25 cm olmalıdır.
Yönetmeliklere göre, yataklı sağlık hizmeti amaçlı binalarda, huzurevlerinde, anaokulu ve ilköğretim okullarında dairesel merdivenlere izin verilmez. Oysa, ülkemizdeki birçok hastanede, sağlıklı kişilerin bile inemeyeceği dönel merdivenlerin sayısı az değil.
3.2. Mevcut Binalarda Dairesel Merdivenler
Mevcut binalarda yapılacak dairesel merdivenlere daha fazla esneklik verilmiştir. Yeni binalarda bir katta olan kişi sayısı 100 kişiye çıkarılmış merdiven genişliği de düşürülmüştür. Mevcut binalarda, kullanıcı sayısı 100 kişiyi aşmayan herhangi bir kattan, ara kattan veya balkonlardan zorunlu çıkış olarak hizmet verebilmektedir. Kullanıcı sayısı 60 kişiden az ise merdiven genişliği en az 70 cm alınabilmekte, daha fazla ise en az 80 cm olması gerekmektedir.
Mevcut binalarda dairesel merdivenler, konutlarda 51.50 m’ye ve diğer yapılarda 30.50 m’ye kadar müsaade edilmektedir. Fakat, bina mevcut olsa bile, yataklı sağlık hizmeti amaçlı binalarda, huzurevlerinde, anaokulu ve ilköğretim okullarında ve kullanıcı sayısı 50 kişiyi geçen eğlence yerlerinde dairesel mer divene izin verilmemektedir. Hastaneler, huzurevleri, anaokulları ve ilköğretim okullarında ise, sadece sahanlıklı düz kollu merdivenler düzenlenebilir ve bu merdivenin genişliği 100 cm’den az olamaz.
Yeni binalarda olduğu gibi mevcut binalarda da, basamağın kova merkezinden 50 cm uzaklıktaki basamak genişliği 25 cm’den az ve basamak yüksekliği 175 mm’den fazla olmamalıdır.
3.3. Dairesel Merdivenlerin Korunumu
Dışarıda yapılan dairesel merdivenlerin; korozyona karşı korunması, yeterli dayanım ve taşıma kapasitesine sahip olması ve acil durumlarda kullanılabilir olması sağlanmalıdır. Kolay yapıldığı için daha çok çelik konstrüksiyon olarak yapılan dairesel merdivenler zamanla paslanmakta dayanım güçlerini kaybetmektedir. Sürekli bakımı yapılmalıdır.
Dairesel merdivenler bina dış yüzünde yapılırsa, standartlara göre sağ ve soldaki kapı ve boşluklardan en az 3.00 m mesafede olmak koşuluyla yapılabilir. Kapılar, inişi engellemeyecek şekilde her kapı mutlaka bir sahanlığa açılmalıdır. Tercihen bölgenin hakim rüzgar yönünde olmalıdır. Dışa açık olan merdivenler kar ve buzlanma durumunda temizlenmelidir.
Dışarıda yapılan merdivenler binanın güvenliğinde boşluk oluşturmakta, açık noktaların sayısını artırmaktadır. Birçok binada kaçış kapılarında gerekli düzenlemeler yapılmadığı takdirde, bina güvenliğinde zayıf noktalar oluşmaktadır. Genellikle, bu gibi zayıf noktaları ortadan kaldırmak için kapılar kilitlenmekte yangın kaçış kapıları yapılma amacından uzaklaştırılmaktadır. Doğrudan dışarıya açılan yangın kapılarının güvenliği zayıflatmaması için, çoğu zaman kilitlenmek te, bazen de birinci katta bitirilerek çıkmaz merdiven oluşturulmaktadır. Özellikle konut olarak kullanılan binalarda dışarıdaki merdivenlerin son çıkışları genellikle kilitli tutulur. Dolayısıyla da acil durumlarda kullanılmaları mümkün değildir.
Dışarıda yapılan merdivenlerin güvenlik boşluğu oluşturmaması ve acil durumlarda kullanılabilmeleri için, içeriden serbest olarak çıkılabilir olması ve dışarıdan girilemez olması esas alınmalıdır.
Unutmamak gerekir, yönetmeliklere göre; hiçbir güvenlik önlemi acil kaçışları engelleyecek şekilde alınamaz. Binanın güvenliği acil kaçışları engellememeli ve acil kaçışlar binanın güvenliğinde boşluk oluşturmamalıdır. Bunun sağlanmasında görev başta binayı tasarlayan mimarlara ve daha sonra da yönetime düşmektedir.
4. Sonuç
Dengelenmiş merdivenler kaçış yolu olarak kullanılabilmektedir fakat yeni yapılarda bina yüksekliğinin 15.50 m’dan fazla olmaması gerekmektedir. Ayrıca, merdiven bir kata hizmet verse bile kattaki kişi sayısı 100 kişiden fazla ise dengelenmiş merdivenler kaçış yolu olarak kullanılmasına izin verilmemektedir. Yangın yönetmeliğinin bu maddesinin gözden geçirilmesi ve yeniden değerlendirilmesi uygun olur. Bina yüksekliği yerine merdiven yüksekliği getirilmelidir. Bina yüksekliği 15 m’den fazla olsa bile, düz kollu başlayan merdiven dengelenmiş merdivene dönüştürülmüyorsa ve merdiven yüksekliği 15.50 m’den fazla değilse dengelenmiş merdivene izin verilmelidir. Bina çok yüksek olsa bile bodrum katlara hizmet veren 15.50 m’den yüksek olmayan merdivenler dengelenebilmelidir. Ayrıca, konutlar için dengelenmiş merdivenlere sınırlama getirilmemelidir.
Bazı hallerde dairesel merdivenler yapılabilir, ancak yeni binalarda bir kattaki kullanıcı sayısının 25 kişiden az olması, merdiven yüksekliğinin 9.5 m’yi geçmemesi, merdiven genişliğinin en az 100 cm olması, merdivenin 3.0 m yakınında açıklık bulunmaması, hastane, ana okulu ve huzur evi gibi binalarda yapılmaması gerekir. Mevcut binalarda bir kattaki kullanıcı sayısı 100 kişi, yüksekliği konutlarda 51.5 m ve diğer binalarda 30.5 m olabilir.
yangin.org
|